के हो न्युमोनिया ?

सामान्यतया न्युमोनिया भनेको फोक्सोमा आउने एक प्रकारको खराबी हो । जसमा
फोक्सोका कोषहरू सुन्निन्छन् अनि श्वासप्रश्वासमा बाधा पुग्दछ । विशेष
गरेर Streptococcus pneumoniae प्रजातिको ब्याक्टेरियाले न्युमोनिया
गराउँदछ । त्यस्तै केही भाइरसका प्रजातिहरूले कडा खालको न्युमोनिया
(Severe pneumonia) गराउँदछन् ।
एन्टिबायोटिकको व्यापक विकासका कारण न्युमोनियाको मृत्युको दर हृवात्तै
घटे पनि त्यसले खतरनाक अवस्थासम्म भने पुर्‍याउँदछ । ७० वर्ष नाघेका
व्यक्तिहरूमा अझै पनि न्युमोनिया मृत्युको प्रमुख कारणहरू मध्ये एक हो ।
न्युमोनियाका जीवाणु विश्वको कुनै क्षेत्र विशेषमा मात्र पाइन्छ भन्ने
छैन । एचआईभी /एड्सबाट सङ्क्रमित व्यक्तिहरूमा व्याक्टेरियाले गर्दा
लाग्ने न्युमोनिया चाँडै र धेरै लाग्दछ । त्यसैले केही अफ्रिकन महादेशका
देशहरू जहाँ HIV/AIDS व्याप्त छ , न्युमोनियाका बिरामीहरूको सङ्ख्या पनि
अत्यधिक रहेको छ । न्युमोनिया भएका बिरामीहरू एक दुई दिनमै सिकिस्त
हुन्छन् , गल्छन्, खोकी लागिरहने हुनाले थकित पनि हुन्छन् ।
व्याक्टेरिया र भाइरसका बाहेक अरू कारणले पनि न्युमोनिया हुन सक्दछ ।
कुनै अरू अर्को रोगको कारण अस्पताल भर्ना भएका बिरामीहरूमा पनि
न्युमोनिया देखिन सक्छ । अस्पताल क्षेत्रमा भएका जीवाणुका कारणले गर्दा
हुने भएकोले यसलाई रोक्न त्यत्ति सजिलो छैन । रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता
कम भएका व्यक्तिहरू जस्तै , मधुमेहका बिरामी, HIV/AIDS सङ्क्रमितहरू अङ्ग
, प्रत्यारोपण गरिएका व्यक्तिहरू क्यान्सरका बिरामी र स्टेरोइड औषधि सेवन
गरिरहेका बिरामी आदिमा न्युमोनिया चाँडै लाग्दछ । त्यस्तै धुम्रमान र
मदिरा अत्यधिक सेवनले पनि न्युमोनिया हुन सक्दछ ।
मानव शरीरमा एक जोडी फोक्सो हुन्छ । एउटा दाहिने पट्टि र अर्को देब्रे
पट्टि । दाहिने फोक्सो देब्रेभन्दा ठूलो र अलि गह्रुँगो हुन्छ त्यस्तै
दाहिने फोक्सोमा छिर्ने श्वास नली छोटो , ठाडो र फराकिलो हुन्छ ।
फोक्सोका पनि खण्डहरू हुन्छन् । दाहिनेमा ३ वटा खण्ड हुन्छ भने देब्रेमा
२ वटा खण्ड हुन्छ । न्युमोनियाले गर्दा फोक्सोको कुनै खण्ड (Lobe) को
कुनै भागमा मात्र खराबी हुन सक्छ, कुनै एक खण्ड पूरै र एक वा बढी खण्ड
पनि खराब हुन सक्छ जसलाई (Lobar pneumonia) लोबार न्युमोनिया भनिन्छ ।
फोक्सोका कुनै खण्डको सँगसँगै श्वास नलीका भागहरू (Bronchi &
Bronchiolvs) पनि सङ्क्रमित भएमा ब्रोङ्को न्युमोनिया (Broncho
pneumonia) भनिन्छ ।
अझ विशेष गरेर अचेत बिरामी तथा बच्चाहरूमा पेटको खानेकुरा सर्किएर श्वास
नली हुँदै फोक्सोसम्म पुग्दछ । पेटको खाने कुरा सँगै ग्यास्ट्रिक एसिड
पनि फोक्सोमा पुग्ने हुँदा फोक्सोको कोषहरूमा क्षति पुग्न गई खतरनाक
किसिमको न्युमोनिया हुन सक्दछ । जसलाई एस्पिरेसन न्युमोनिया (Aspiration
pneunonia) भनिन्छ । त्यसैले वान्ता गर्दा सर्किन सक्ने, खानेकुरा खाँदा
बोलेमा सर्किन सक्ने भएकोले होशियार हुनु जरूरी छ ।
<B>लक्षणहरू</B>
बिरामीको उमेर, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता र न्युमोनिया गराउने जीवाणु
अनुसार लक्षणहरू फरक फरक हुन्छन् । व्याक्टेरियाले गर्ने न्युमोनियामध्ये
पनि Streptococcus प्रजाति अति प्रमुख जीवाणु हो र यसले पहिले नै भाइरल
इन्फेक्सन भइसकेको व्यक्तिलाई बढी सताउने गर्दछ । यसको इन्फेक्सन हुँदा
बिरामीको शरीरको तापक्रम छोटो समयमा नै हृवात्तै बढ्छ । कहिलेकाँही ३९
दशमलव ५ डिग्री सेन्टिग्रेडसम्म पुग्छ । छाती एकदम दुख्छ र लगातार सुख्खा
खोकी लाग्छ । केही घण्टामा नै बिरामी सिकस्त हुँदै जान्छ । केही दिनपछि
खकार -पहेलो आउन थाल्छ र पछि गएर खैरो रङको खकार आउन थाल्छ । सँगगँगै
बिरामीको शरीरभरि डाबर आउन थाल्छ । बिरामीले छिटो -छिटो र छोटो छोटो सास
फेर्न थाल्छ ।
फोक्सोका कोषहरू सुन्निएर हावा भरिने क्षेत्रहरू थुनिने हुनाले बिरामीले
सास फेर्दा फोक्सो सङ्क्रमित भएको पट्टी छाती फुल्दैन । यसरी फोक्सोले
पाउनुपर्ने जति अक्सिजन नपाएपछि शरीरमा पनि अक्सिजनको कमी हुन थाल्दछ र
त्यसलाई पूर्ति गर्न बिरामीले छोटो -छोटो र छिटो-छिटो सास लिनुपर्ने
हुन्छ ।
<B>उपचार</B>
बिरामीको अवस्थाअनुसार उपचार पद्धति फरक फरक हुन्छ । केहीलाई अस्पताल
भर्ना गर्नुपर्ने हुन्छ भने केहीलाई औषधि दिएर घर पठाउन सकिन्छ । अवस्था
सामान्य भएकाहरूलाई भने घरमै सामान्य हेरविचार गरेर राख्न सकिन्छ । सास
फेर्न कठिनाई भइरहेको छैन र बिरामीको खोकीका खैरो रङको खकार आइरहेको छ
भने बिरामीले मास्क लगाउन जरूरी छ । त्यस्तै मुख र छालाको सरसफाइमा पनि
ध्यान दिनुपर्छ । पर्याप्त पानी पिउनुपर्छ , ज्वरो र छातीको दुखाइका लागि
औषधि लिनुपर्दछ ।
समयमै उपचार नगरे बिरामीको स्वास्थ्य अत्यन्त बिग्रने हुँदा माथि उल्लेख
गरिएका लक्षणहरू देखिने वित्तिकै अस्पताल जानु बुद्धिमानी हुन्छ ।

सुशील रिजाल 'अभिनव' - काठमाडौँ युनिभर्सिटि मेडिकल स्कुल
[<A href="www.gorkhapatra.org.np.yubamanch>युवामञ्चबाट</A>]

डिएनए(DNA) कम्प्युटर के हो ?

डिएनए यस्तो जैवरसायनिक अणु हो जसले पुर्खाको गुण सन्तानमा सार्दछ । यो
अणु जीवकोषको केन्द्रीय भाग अर्थात न्यूक्लेसभित्र रहेको हुन्छ ।
अमेरिकाको विस्कोसिन विश्वविद्यालयका वैज्ञानिकहरूले डिएनए अणु प्रयोग
गरेर अत्यधिक क्षमताको कम्प्युटर निर्माण गरेका छन । यही कम्प्युटरलाई
डिएनए कम्प्युटर भनिन्छ । वैज्ञानिकहरूका अनुसार एक ग्राम डिएनएमा खरबौं
सिडि रोम भित्र अट्ने सुचनाहरू संकलित गर्न सकिन्छ । डिएनए कम्प्युटरमा
एक विशेष रूपमा डिजाइन गरिएको इन्जाइमको प्रयोग गरिएको छ, जसको मद्दतमा
गणितीय समस्याहरू पनि समाधान गर्न सकिन्छ ।

अमला खाएर पानी खाँदा गुलियो हुन्छ, किन ?

अमलामा गेलेट र टेनेट भनिने पोलिफिनोलिक यौगिक धेरै मात्रामा हुन्छन । ती
रासायनिक पदार्थहरूको असर स्वरुप जिब्रो केही छिनका लागि खुम्चिन पुग्छ र
जिब्रोमा रहेका स्वाद ग्रन्थीहरूले समेत चेतना हराउँदछ । पानी खाँदा ती
पर्दाथहरू पखालिएर जान्छ र हामीलाई गुलियो स्वादको अनुभूति गराउँदछन ।

अमिलो खाँदा दाँत किन कुडिन्छ ?

दाँतको सबभन्दा भित्र पल्प क्याभिटी, बीचमा डेन्टाइन र बाहिर इनामेल
हुन्छ । दाँत कुडिनुसित सम्बन्धित तह इनामेल हो । यसमा खासगरि क्याल्सियम
सहित अन्य खनिज पर्दाथहरू पाइन्छन । इनामेल एमेलोवास्ट भन्ने एक प्रकारको
कोषहरूबाट बनेको हुन्छ र यसको मुख्य काम डेन्टाइनलाई जोगाउनु हो । अमिलो
खाँदा अमिलोमा भएको साइट्रिक अम्लले इनामेलको लेपलाई असर पुऱ्‍याइदिन्छ ।
जसले गर्दा डेन्टाइनमा असर पुग्दछ । यसैलाई हामी कुडिएको भन्दछौँ ।

अमिलो खानेकुराले मुखमा ऱ्‍याल उत्पन्न कसरी हुन्छ ?

हाम्रो मुखभित्र तीन जोडी ऱ्‍यालका ग्रन्थीहरू हुन्छन : एक जोडी कान
नजिक, एक जोडी जिब्रो मुनि र अर्को तल्लो बङ्गारा मुनि । यी ग्रन्थीहरू
यान्त्रिक तरिकाबाट संचालन हुदैनन् । यिनीहरूको मस्तिष्कसित सीधा सम्पर्क
रहेको हुन्छ । यसकारण मस्तिष्कले कुनै कुराको अनुभूति पाएपछि त्यसको असर
ग्रन्थीमा पर्छ र त्यसबाट मुखमा रस (ऱ्‍याल) निस्कन्छ ।

सुपरसोनिक गति के हो ?

हावामा ध्वनिको गति ३४० मिटर प्रतिसेकेन्ड रहेको हुन्छ । जब कुनै विमान
प्रतिसेकेन्ड ३४० मिटर भन्दा बढी गतिमा उड्छ तब त्यो विमानको गतिलाई
सुपरसोनिक गति भनिन्छ । अर्थात ध्वनिको सीमा तोड्ने गति भनिन्छ ।
सुपरसोनिक जेट विमानले मानवले सहन कठिन पर्ने हदको विस्फोटक आवाज पैदा
गर्छ । तर यो आवाज विमान पर पुगेपछि मात्र सुनिन आउँछ । यसो हुनुको कारण
सुपरसोनिक विमानको गति ध्वनिको भन्दा बढी भएकोले हो ।

के हो रक्त समूह ?

सबैको रगत रातो नै हुन्छ । तर, त्यही रातो रगत कसैलाई दान दिन मिल्छ त
कसैलाई मिल्दैन, किन ? त्यसैगरी निश्चित समूहको रगत मात्रै निश्चित
समूहका व्यक्तिले लिन मिल्छ । यद्यपि कसै-कसैको रगत सबैलाई दिन मिल्छ भने
कसै-कसैले जो सुकैको रगत लिन मिल्छ ।
रक्त समूह वंशाणुगत हुन्छ । तपाईको रक्त समूह तपाईको जैविक आमा-बाबुको
रक्त समूहमा भर पर्छ । रगतमा पाइने एन्टिजिन नामक तत्वका आधारमा
मानिसहरूको रक्त समूह वर्गीकरण गरिएको हुन्छ । हुन त रक्त समूहहरू थुप्रै
हुन्छन । तर, प्रचलित 'एबिओ'(ABO) रक्त समूह प्रणालीअनुसार मानिसहरूको
रक्त समूह ४ किसिमका हुन्छन : ए, बी, एबी र ओ ।
हाम्रो रगतमा एन्टिजिनको अलावा एन्टिबडी नामक तत्व पनि हुन्छ, जसले आफ्नो
रगतमा भएको बाहेकका एन्टिजिनहरूको प्रतिवाद गर्ने काम गर्छ । 'एबीओ' रक्त
समूह प्रणालीमा रगतमा ए र बी एन्टिजीनहरूको उपस्थितिका आधारमा रगतलाई चार
समूहमा बाँडिएका छन् । रगतमा एन्टिजिन ए वा बी हुनसक्छ, वा दुवैहुनसक्छ
वा दुवै नहुनसक्छ । एन्टिजिन ए मात्र भएको रगतलाई ए रक्त समूह, एन्टिजिन
बी मात्र भएको रगतलाई बी रक्त समूह, दुवै एन्टिजिनहरू भएको रगतलाई एबी
रक्त समूह र दुवै एन्टिजिनहरू नभएको रगतलाई ओ रक्त समूहमा बिभाजन गरिएको
छ ।
तथ्य के हो भने, ए रक्त समूहको रगतमा बी एन्टिजिनको प्रतिवाद गर्ने
एन्टिबडी हुन्छ भने बी रक्त समूहको रगतमा ए एन्टिजिनसँग प्रतिवाद गर्ने
एन्टिबडी हुन्छ । त्यसैगरी एबी रक्त समूहको रगतमा कुनैपनि एन्टिजिनसँग
प्रतिवाद गर्ने एन्टिबडी हुदैँन भने ओ रक्त समूहको रगतमा ए र बी दुवै
एन्टिजिनहरूसँग प्रतिवाद गर्ने एन्टिबडी हुन्छ । आफ्नो रगतमा नभएको
एन्टिजिन भएको रगत लिनु खतरनाक हुनसक्छ किनभने उक्त बाहिरी रगतमा भएको
एन्टिजिनलाई आफ्नो रगतमा भएको एन्टिबडीले आक्रमण गर्छ । सरल भषामा भन्दा
रगत लेनदेन गर्दा रगत एउटै समुहको हुनुपर्दछ ।
तर एबी रक्त समूहको रगत भएका व्यक्तिहरूले जुनसुकै रक्त समूहको रगत लिन
सक्छन किभने एबी रक्त समूहको रगतमा अरू रक्त समूहका रगतहरूमा हुने
एन्टिजिनको प्रतिवाद गर्ने कुनै एन्टिबडी हुदैन । तर, यस्तो रगत भएका
व्यक्तिहरूले सोही रक्त समूहको रगत भएका व्याक्तिहरूलाई मात्र रगत दिन
मिल्छ । त्यसैगरी, ओ रक्त समूहको रगत भएका व्यक्तिहरूले जुन सुकै रक्त
समूहको रगत भएका व्यक्तिहरूलाई पनि रगत दिन सक्छन किनभने यस्तो रगतमा ए र
बी एन्टिजिन दुवै हुदैन, जसको कारण रगत लिने व्यक्तिको रगतमा भएका
एन्टिबडीहरूले कुनै पनि एन्टिजिनलाई प्रतिवाद गर्नुपर्ने अवस्था नै रहन्न
। तर , ओ रक्त समूह भएका व्यक्तिहरूले भने ओ रक्त समूह भएका व्यक्तिहरूले
भने ओ रक्त समूहकै रगत लिनुपर्ने हुन्छ ।

के हो विशेष सापेक्षताको सिद्धान्त (Theory of Sepcial Relativity) ?

सन् 1905 मा अल्बर्ट आइन्स्टाइनले प्रतिपादन गरेको यस सिद्धान्तले मुख्य
रूपमा पाँच कुराहरुलाई औँल्याउछ :
१. जतिसुकै बेगमा रहेका भए पनि स्वतन्त्र रूपले गतिमा रहेका सबै
दर्शकहरूका लागि विज्ञानका सबै नियमहरु समान रूपले लागू हुन्छन् ।
२. दर्शकहरु जुनसुकै गतिमा रहेका भए पनि सबैले प्रकाशको गति एउटै भएको पाउँछन् ।
३. पर्दाथ र शक्ति एउटै हुन् । यिनीहरु एक अर्कामा बदलिन सक्छन् ।
आइन्स्टाइनले यसका लागि एक विशेष सूत्रको आविष्कार गरे ।
E=MC2
यहाँ E ले शक्ति, M ले पिण्ड वा पदार्थ र C ले प्रकाशको गति जनाउँछन्
। यस सूत्रानुसार शक्तिलाई पदार्थको मात्रा र प्रकाशको गतिको वर्गको
गुणनफलले नाप्न सकिन्छ ।
यस सिद्धान्त अनुसार, पदार्थ गतिमा जाँदा शक्तिमा बदलिन्छ र शक्ति
स्थिरतामा आउँदा पदार्थमा बदलिन्छ । तसर्थ पदार्थ र शक्ति दुवै सापेक्ष
कुराहरू हुन् । यो कुरालाई वैज्ञानिकहरूले अनुसन्धानशालाहरूमा प्रमाणित
गरी देखाइसकेका छन् । वैज्ञानिकहरुका अनुसार परमाणु बममा १ ग्राम पदार्थ
बिलाउदा २१ अरब किलो क्यालोरी तापशक्ति उत्पन्न हुन्छ । यो भनेको, दिनको
१0 हजार लिटर मट्टितेल जम्मा गर्दै गई २३ वर्षसम्म जम्मा गर्दा जति जम्मा
हुन्छ, त्यो सबैलाई एकैचोटि बाल्दा उत्पन्न हुने तापशक्तिको बराबर हो ।
४. कुनै पनि वस्तुको गति प्रकाशको गतिभन्दा बढी हुनसक्दैन । किनकि,
वस्तुको पिण्ड त्यसको गतिको सापेक्षमा कायम भएको हुन्छ । वस्तु जति बढी
गतिमा जान्छ, त्यति नै त्यसको पिण्डमा वृद्धि हुन्छ । यदि वस्तुलाई
प्रकाशको गतिको आधा गतिमा लाने हो भने, त्यसको पिण्डमा डेढीले वृद्धि
हुन्छ, तर जति बढी पिण्डमा वृद्धि हुन्छ, त्यति नै फेरि वस्तुलाई गतिमा
लाने शक्तिको पनि जरुरत हुन्छ । त्यसैले प्रकाशको गतिमा वस्तु चलायमान
हुन खोज्छ भने त्यसको पिण्डमा दोब्बरले वृद्धि भई त्यसलाई त्यो गतिमा
कायम राख्न त्यसको सम्पूर्ण पदार्थ शक्तिमा बदल्नुपर्ने हुन्छ । यसले
गर्दा वस्तुको गति प्रकाशको गतिभन्दा बढी हुन पाउँदैन ।
५. समय निरपेक्ष नभई यो पनि अरुजस्तै सापेक्ष छ । यो पूर्णतः स्वतन्त्र
नभई यसले अन्तरिक्षसित मिली अन्तरिक्ष-समय (Space-Time) भन्ने चीज बनाउँछ
।

सापेक्षवाद सम्बन्धि आइन्स्टाइनको रोचक जवाफ :

आइन्सटाइनले प्रतिपादन गरेको सापेक्षतावाद सर्वसाधरणले वैज्ञानिक भाषामा
व्यक्त गरिएका सैद्धान्तिक कुराहरु बुझ्न सकिरहेका थिएनन तसर्थ
आइन्स्टाइनलाई भेटेको खण्डमा यहि सम्बन्धि प्रश्न गरिरहन्थे । यसै क्रममा
एकपटक एउटी युवतीले आइन्स्टाइनलाई प्रश्न गरिन् : "तपाईको सापेक्षतावाद
भनेको के हो ?"
प्रश्न सुनेपछि आइन्स्टाइन मुसुक्क मुस्कुराउदै जवाफ दिए "यदि कुनै मानिस
अत्यन्त राम्री र आकर्षक युवतीसँग एक घण्टा बसेर कुरा गर्छ भने उसलाई
त्यति लामो समय पनि एक मिनेट जस्तै लाग्छ, तर त्यहि मानिसलाई एक मिनेट
मात्र पनि तातो आगोमा उभ्याइयो भने उसलाई त्यो एकै क्षण पनि एक घण्टा
जस्तै लाग्छ । संक्षेपमा भन्नुपर्दा यहि हो सापेक्षतावाद ।"

( स्रोत : "अल्बर्ट आइन्स्टाइन : महानतम वैज्ञानिक" पुस्तक)

के नुन-पानीले ब्यक्टेरिया मर्छ ?

घाँटी बिग्रँदा, खसखस हुँदा, दुख्दा चिकित्सकले नुन-पानीले कुल्ला
गर्नसमेत सल्लाह दिन्छन । यसले साँच्चै फाइदा हुन्छ ? घाँटीका
ब्यक्टेरियामा नुनको के असर हुन्छ ?
घाँटीको खराबीमा केही खास ब्यक्टेरिया जिम्मेवार हुन्छन । ब्यक्टेरिया
सामान्यत: मनतातो नुन पानीको सम्पर्कले नाश हुने होइनन् । ती धेरै जिद्दी
प्रकृतिका हुन्छन । यद्यपी तिनमा नुनपानीको घातक असर हुन्छ । वैज्ञानिक
सिद्धान्त 'अस्मोसिस' का कारण यस्तो हुन्छ ।
साधारणतया 'अस्मोसिस' सिद्धान्तमा गह्रौँ र हलुका द्रव्य (तरल पदार्थ)
आपसमा मिल्दा क्रिया सुरू हुन्छ । यस्तो क्रिया त्यति बेलासम्म जारी
रहन्छ जबसम्म दुवै द्रव्यको घनत्व समान हुँदैन । यसैले गर्दा
ब्यक्टेरियालाई अस्तित्व कायम गर्न मुस्किल पर्छ । नुन-पानी अपेक्षाकृत
रूपमा गह्रौँ हुन्छ । यो घाँटीमा पुगेपछि ब्यक्टेरियाको शरीरको पानी
छिद्रबाट निस्केर नुनपानीमा मिसिन थाल्छ । अनि ब्यक्टेरिया पानीविहीन
हुन्छ र अनन्त मर्छ ।

गाग्रीमा पानी भरिँदै जाँदा आवाज किन परिवर्तन हुदैँ जान्छ ?

वस्तुहरू कम्पन हुदाँ आवाज उत्पन्न हुन्छ । गाग्रीको कम्पनको कारण आवाज
उत्पन्न हुन्छ । यो आवाज पानीको सतहदेखि स्तम्भ पानीको सतह र गाग्रीको
मुखको बीचमा निर्माण हुन्छ । वायु स्तम्भको लम्बाइअनुसार नै ध्वनिको
आवृत्ति उत्पन्न हुन्छ । लामो वायु स्तम्भले लामो आवृत्तिको ध्वनि
उत्पन्न गर्छ । पानी भरिँदै जाँदा वायु स्तम्भ पनि छोटो हुँदै जान्छ र
ध्वनिको आवृत्ति पनि छोटीँदै जान्छ र हामी आवाज परिवर्तन भएको महसुस
गर्छौँ । 

किराहरु प्रकाशतर्फ किन आकर्षित हुन्छन् ?

घरमा बालिएको साधारण बत्तीतर्फ यदि तपाईले हेर्नुभयो भने त्यसको
प्रकाशको वरिपरि धेरै संख्यामा किराहरु उडिरहेको देख्नुहुन्छ । आखिर
प्रकाशमा त्यस्तो के छ, जसको कारण किराहरू त्यसप्रति आकर्षित हुन्छन् ?
यस सम्बन्धमा रोचक तथ्य यो छ कि प्रकाशतर्फ भाले किराहरुमात्र आकर्षित हुन्छन् ।
प्रकाशका केही स्रोतहरुले एक विशिष्ट प्रकारको विकिरण पैदा गर्दछन् ।
यस्तै, विकिरण पोथी किराहरुको शरीरमा पनि हुन्छ । पोथी किराहरुको पेटमा
एक विशेष प्रकारको ग्रन्थी हुन्छ, जसबाट गन्ध आउने केही अणुहरु बाहिर
निस्कन्छन् र त्यसबाट पैदा हुने विकिरण हावामा फैलिन्छन । पोथीको शरीरबाट
निस्कने यस्तो विकिरण र प्रकाशको विकिरणमा समानता हुने भएकाले भाले
किराहरु प्रकाशतर्फ आकर्षित हुन्छन् ।

कुकुरले बिरालोलाई किन लखेट्छ ?

कुकुरले सामान्यतः बिरालोलाई लखेट्ने भए पनि देख्नेबित्तिकै लखेट्छ भन्ने धेरैको धारणा गलत हो । कुकुर र बिरालोलाई परम्परागत शत्रु मानिन्छ । 'कुकुर-बिरालोको झगडा' भन्ने उखान त नेपालीहरूमाझ प्रख्यात नै छ । झट्ट हेर्दा यस्तो लाग्छ कि कुकुरले बिनाकारण आफ्नै काममा मस्त बिरालोलाई लखेट्छ । तर यसमा पनि वैज्ञानिक रहस्य लुकेका छ । र, यो वैज्ञानिक रहस्य जीवको क्रमविकाससँग सम्बन्धित छ ।
कुकुर प्राकृतिक रूपमा शिकारी जीव हो । 10 हजार वर्षभन्दा पहिले मानवसमाजले यसलाई घरपालुवा बनाउनुभन्दा अगाडि कुकुर शिकार गर्थ्यो । प्राकृतिक रूपमा प्राप्त हुने शिकार गर्ने कलाको प्रयोग गरेर सामुहिक रूपमा शिकार गर्ने कुकुर सफल शिकारी थियो । शिकार गर्ने प्राकृतिक रूपमा प्राप्त कलाहरूमध्ये कुनै वस्तु वा जीवको चालद्धारा उत्तेजित हुने व्यवहार पनि एक हो । त्यसैले कुकुर बिनाकारण बिरालोमाथि जाइलाग्ने नभई बिरालोको चालले उसलाई उत्तेजित पार्नाले हो ।


यस्तो पनि हुन्छ

 

तपाईले कुकुरलाई देखाएर कुनै खेलौना पर फाल्नुभयो भने त्यस खेलौनाको चालले गर्दा उत्तेजित भई त्यसलाई शिकारको रूपमा लिएर त्यो खेलौनालाई 'मार्न' खोज्छ किनभने कुकुरले प्र

कृतिबाटै चालबाट उत्तेजित हुने व्यवहार सिकेको हुन्छ । त्यसैले बिरालो आफ्नै काममा मस्त भई यताउता गरिरहँदा कुकुरको ध्यान उसप्रति आकर्षित हुन्छ र बिरालोको चालले उसलाई उत्तेजित तुल्याउँछ ।





कुकुर र बिरालोका भिडीयो गेमहरु खेलौं

बलिरहेको आगोको पछाडि राखिएका वस्तुहरू किन हल्लिरहेका देखिन्छन ?

आगो लागेको स्थान वरिपरिको हावा आगोको कारण तातो हुन्छ । तर आगो एकैनाशले बल्ने नहुँदा यसको वरिपरिको हावा पनि कहीं तातो त कहीँ तुलनात्मक रूपमा चिसो हुन्छ । यसरी आगो वरिपरिको हावाको तापक्रम बदलिरहन्छ । परिणाम स्वरूप हावाको घनत्व पनि सधैँ बदलिरहन्छ , जसकोकारण त्यस हावाबाट गुज्रने प्रकाशको गति र दिशा पनि परिवर्तन भइरहन्छ । त्यसैले आगोको पछाडि राखिएका सामानहरू हल्लिरहेका देख्छौँ ।



यो पनि हेर्न नभुल्नुहोस् ...........

• आगो किन सधै माथितर्फ फर्कन्छ ?

सबै ग्रह तथा ताराहरूको आकार गोलो नै किन हुन्छ ?

विज्ञानको नियम अनुसार ब्रम्हाण्डका सबै भौतिक पदार्थले अधिकतम स्थिरताको लागि न्युनतम ऊर्जाको स्थिति प्राप्त गर्ने कोसिस गर्छ । कुनै पदार्थको निश्चित आयतनको सतहको क्षेत्रफल अन्य आकारमा भन्दा गोलो आकारमा सबैभन्दा कम हुन्छ र त्यसमा न्युनतम सतही ऊर्जा (Surface energy) हुन्छ । त्यसैले न्यूनतम ऊर्जाको अवस्था अर्थात अधिकतम स्थिरता प्राप्त होस भन्ने उद्देश्यले ग्रह तथा ताराहरूले गोलाकार अवस्था ग्रहण गर्छन ।





यो पनि हेर्नुहोस

• तारा (Star) किन चम्किन्छ ?
• के चन्द्रमामा पानी छ ?

खुर्सानी किन पिरो हुन्छ ?

तपाइँलाई पक्कै पनि खुर्सानी पिरो हुन्छ भन्ने कुरा थाहा छ - तर यसको पछाडि के कारण छ भन्ने कुरा हामीमध्ये धेरैलाई थाहा नहुनसक्छ । खुर्सानीमा 'क्याप्साएसिन' नामक रसायन हुन्छ । त्यसले नै हामीलाई पिरो स्वादको अनुभूति गराउँछ । क्याप्साएसिन रसायनको मात्रा जिरे खुर्सानीमा अत्याधिक हुन्छ । त्यसैले जिरे खुर्सानी निकै पिरो हुन्छ र भेडे खुर्सानीमा यो रसायन थोरै परिमाणमा हुन्छ । त्यसैले भेडे खुर्सानी खासै पिरो हुँदैन । खुर्सानी पदार्थले र्‍याल ग्रन्थीलाई सक्रिय पारेर र्‍याल उत्पादनमा वृद्धि ल्याउँछ र त्यही र्‍यालले 'क्याप्साएसिन' पदार्थलाई बगाउँछ र हामी पिरो अनुभूतिबाट छुट्कारा पाउँछौं ।

लामखुट्टेले रगत किन पिउँछ ?

विश्वमा २ हजार ७ सय प्रकारका लामखुट्टेहरु पाइन्छन् । लामखुट्टेहरुले स्तनपायी जन्तुको रगत पिउँछन् । तर जुनसुकै प्रकारको लामखुट्ट भए पनि भाले लामखुट्टेले रगत पिउँदैन । पोथी लामखुट्टेले मात्र रगत पिउँछ । यस्तो किन - एक पोथी लामखुट्टेले आफ्नो छोटो जीवनकालमा करिब २ हजारभन्दा बढी बच्चा जन्माउन अण्डा पार्छ । दुर्इ हजारभन्दा बढी अण्डालाई परिपक्व बनाउन पोथी लामखुट्टेलाई प्रचुर प्रोटिनको आवश्यकता पर्छ, जुन त्यसको शरीरमा हुँदैन । त्यसैले प्रोटिनका लागि पोथी लामखुट्टेले स्तनपायी जन्तुको रगत पिउँछ । प्रत्येक पटक अण्डा पार्नुपूर्व पोथी लामखुट्टेले भरपुर रगत पिउँछ । रगत पिउनको लागि पोथी लामखुट्टेको टाउकोमा मसिनो पाइप हुन्छ जसलाई त्यसले स्तनपायी जन्तुको शरीरमा रहेको रक्तनलीभित्र घुर्साई रगत तान्दछ । पोथी लामखुट्टेले स्तनपायी जन्तुको शरीरबाट आफ्नो तौलको अढाइ तीन गुणा बढी तौलको रगत तान्दछ ।

प्रकाश एक तरंग : वेग, गति समय व अवधि

प्रकाश एक तरंग : वेग, गति समय व अवधि

चिसोमा छालामा काँडा किन उम्रन्छ ?

चिसो मौसममा हाम्रो छालामा रहेका रौँहरू ठाडा हुन्छन् । यसलाई हामी
काँडा उम्रेको भन्छौँ । यो प्रक्रिया हाम्रो नियन्त्रण बिना नै हुने गर्छ
। चिसोबाट बच्नका लागि जनावरहरूका शरीरमा बाक्ला रौँ हुन्छन् । यसले
तिनीहरूलाई चिसो हुनबाट जोगाउँछ । जाडोबाट जोगाउने सबैभन्दा भरपर्दो
वस्तु भनेकै रौँ हो तर हाम्रो शरीरमा त साना रौँ मात्र हुन्छन् । यसले
हाम्रो शरीरलाई ढाक्न सक्दैन । त्यसैले हामीलाई चिसो भएको बेला अन्य
भागहरूलाई ढाक्नका लागि यिनीहरू ठाडा हुन्छन् । यो प्रक्रिया प्राकृतिक
नै हुने हुँदा यसमा डराउनु पर्दैन , यसले कुनै हानी गर्दैन ।

पुरानो हुँदै गएपछि घरको काठ किन कालो हुन्छ ?

घर बनाउन प्रयोग गरिएको काठले विभिन्न मौसमहरू झेलेको हुन्छन् । विभिन्न मौसमहरूमा घाम , पानी, हावाहुरी, हिउँ झेलेपछि काठ पुरानो हुँदै जान्छ । अनि विस्तारै काठमा परिवर्तन आउन थाल्छ । गाढा रङ भएको काठ विस्तारै हल्का हुन थाल्छ । हल्का वा उज्यालो रङ भएको काठको भने रङ बदलेर गाढा हुन्छ । प्रायः काठहरू कालो अथवा खैरो रङमा परिणत हुने गर्छन् । तिनीहरूको सतह पनि खस्रो हुने गर्छ ।
काठ सेलुलोज नामक रेशाले बनेको हुन्छ । यही फाइबरबाट रुवा पनि बनेको हुन्छ तर काठमा भने ती रेशाहरूलाई लिग्निनले दह्रोसँग जोडेको हुन्छ । यसले गर्दा एउटै रेशाबाट बनेपनि काठ रुवाभन्दा निकै कडा हुन्छ । विभिन्न मौसममा काठमा पर्ने घामपानीले काठमा भएको लिग्निन र काठको रङलाई पखालिदिन्छ । यसले गर्दा काठको रङ उज्यालो हुन्छ तर त्यसको सतह भने खस्रो हुन थाल्छ । यो प्रक्रियामा ढुसी जस्ता स - साना प्राणीहरू त्यहाँ उम्रन थाल्छन् र काठको रङ परिवर्तन भई कालो वा खैरो हुन पुग्छ । त्यसैले यसबाट बच्नका लागि हामी काठमा विभिन्न प्रकारका रङहरू दल्ने गर्छौ । त्यसले काठलाई विभिन्न मौसमहरूबाट हुने हानीबाट बचाउँछ ।

रगत किन रातो हुन्छ ?

सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो, रगत रातो हुन्छतर किन यो रातो हुन्छ ? रगत एउटै तत्वले मात्रै बनेको हुँदैन । हाम्रो शरीरको धमनी , नशाहरूमा बग्ने रगत विभिन्न किसिमका पदार्थहरू र तìवहरू मिलेर बनेका हुन्छन् र तिनका आ -आफ्नै कामहरू हुन्छन् ।
 रगतलाई तरल रूपमा राख्ने पदार्थलाई प्लाज्मा भनिन्छ । यसले रगतको आधा भाग ओगटेको हुन्छ । यो हल्का पहेँलो रङ्गको हुन्छ र पानीभन्दा बाक्लो हुन्छ । प्लाज्मामा रक्तकोषहरूका अलावा प्रोटिन, रोगसँग लड्ने प्रतिरोधी पदार्थ, रगतलाई जम्न मद्दत गर्ने फाइबि्रनोजेन (Fibrinogen) र प्लाटेलेट्स , कार्बोहाइड्रेट, बोसो, नून र अन्य थुप्रै पदार्थहरू हुन्छन् । प्लाज्माका साथसाथै रगतमा रातो रक्तकोष (Red Blood Cells) पनि हुन्छन् । यसलाई अर्को शब्दमा Corpuscels पनि भनिन्छ । यही रातो रक्तकोषका कारण हाम्रो रगत रातो देखिने गर्छ । हाम्रो रगतमा आकारमा अति सानो, गोलाकार तर च्याप्टो आकारको हुने यस्ता रातो रक्तकोषहरू ३५ टि्रलियनको सङ्ख्यामा निरन्तर रूपमा बगिरहेको हुन्छ । जसले गर्दा रगत सधैँ रातो देखिने गर्छ । एक थोपा रगतमा मात्रै पनि करिब ५० लाख रक्तकोषहरू रहेका हुन्छन् ।
सुरूमा रातो रक्तकोष त्यति धेरै रातो हुँदैनतर हाम्रो हड्डीको भित्री भागमा हुने मासी (Bone marrow) ले रक्तकोष बनाउने काम गर्छ । त्यहाँ यो परिपक्व हुँदै गएपछि यसले हेमोग्लोबिनको उत्पादन बढाउन थाल्छ । वास्तवमा रक्तकोषलाई रातो बनाउने पदार्थ पनि यही हेमोग्लोबिन नै हो । हेमोग्लोबिन आइरन र विभिन्न खालका प्रोटिनहरू मिलेर बनेको हुन्छ । रातो रक्तकोषको मुख्य पदार्थ भनेकै हेमोग्लोबिन र अक्सिजन हो । हेमोग्लोबिनले नै फोक्सोबाट अक्सिजन बोकेर शरीरका विभिन्न भागहरूमा पुर्‍याउने र त्यहाँका कोषहरूमा जम्मा भएका कार्बनडाइअक्साइडलाई चाहिँ बोकेर फोक्सोसम्म ल्याइपुर्‍याउने काम गर्छ । कार्बनडाइअक्साइड मिसिएको रगतको रङग चाहिँ गाढा रातो हुन्छ । फोक्सोले रगतमा रहेको कार्बनडाइअक्साइडलाई प्रशोधन गरेर फ्याक्ने काम गर्छ । रगतलाई रातो बनाउने रक्तकोष आफैंको आयु भने करिब ४ महिना मात्र हुन्छ । शरीरभित्र यो निरन्तर रूपमा मर्ने र निरन्तर रूपमै बन्ने प्रक्रिया चलिरहेको हुन्छ । हाम्रो रगतमा रातो रक्तकोष मात्रै होइन , सेतो रक्तकोष पनि हुन्छ । यी कोषले चाहिँ शरीरभित्र घुसेका कीटाणुहरूसँग लडेर शरीर स्वस्थ राख्ने काम गरिरहेका हुन्छन् ।

मस्तिष्कले कसरी काम गर्छ ?

सम्भवतः संसारकै सबैभन्दा अदभुत र विलक्षणको चीज हो मस्तिष्क । आकारमा सानो तर काम भने ब्रहृमाण्ड(Universe)को नै समेत खोतलखातल गर्न सक्ने । आजसम्म जे जति प्रगति र उन्नति भएका छन् , ती सबै मानवका विकसित मस्तिष्ककै कमाल हुन् । मानिसको मस्तिष्क विकसित नभएको भए सम्भवतः आज हामीले देखि - भोगिरहेका प्रगति र उन्नतिहरू नै सम्भव हुने थिएन । सबैमा जान्ने इच्छा हुनसक्छ, यस्तो विलक्षणको मस्तिष्कले कसरी काम गर्छ भन्ने कुरा ।
वास्तवमा मस्तिष्कले स्नायु -नशा हरूले ल्याएका सूचनाहरूलाई ग्रहण र प्रशोधन गरेर काम गरिरहेको हुन्छ । हाम्रो मस्तिष्कमा करिब १४ अरब जति कोषहरू र लाखौं स्नायु सञ्जालहरू (Nerve Fiberes) हुन्छन् । शरीरका विभिन्न भागहरूका सूचनालाई मस्तिष्कसम्म ल्याइपुर्‍याउने जिम्मेवारी बोकेका ती स्नायुहरूले ल्याएको सूचनालाई मस्तिकको एउटा खास भागले विश्लेषण र व्याख्या गर्छ र आवश्यकताअनुसार मस्तिष्ककै विभिन्न भागहरूमा पठाउने काम गर्छ । ती भागहरूबाट मस्तिष्कले विश्लेषण र व्याख्या गरेका ती सूचनाहरू शरीरका विभिन्न भागहरूमा पुग्ने गर्छ । फलतः हामी विभिन्न खालका क्रियाकलाप र अनुभवहरू गर्न पुग्दछौं ।
हाम्रो टाउकोको हड्डीको ठीक मुन्तिर मस्तिष्क रहेको हुन्छ । मस्तिष्कको बाहिरी भागलाई कोर्टेक्स (Cortex) भनिन्छ । शरीरका थुप्रै अङ्गका कोषहरू मरेपछि नयाँ कोषले बदलिने गर्छ तर वैज्ञानिकहरूका अनुसार मस्तिष्कको कोष चाहिँ मरेपछि बदलिँदैन । सम्भवतः यही कारण हुनसक्छ, वृद्धावस्थातिर लाग्दै जाँदा हाम्रो मस्तिष्कको क्षमता पनि कम हुँदै जान्छ । हेक्का रहोस्, मस्तिष्कको दाहिने भागले शरीरको बायाँ भाग र देब्रे भागले शरीरको दाहिने भागलाई नियन्त्रण र सञ्चालन गर्ने काम गर्छ ।

यो पनि हेर्न नभुल्नुहोस्

• मस्तिस्क सम्बन्धी रोचक तथ्य (Fantastic Facta About Brain) 

घामबाट अचानक अँध्यारोमा आउँदा आँखा राम्रो सँग देख्न सकिदैन , किन ?

हाम्रो आँखाले उज्यालो र अँध्यारो दुवै ठाँउमा देख्न सक्छ । तर प्रकासको
चमक अनुसार आँखाको नानी ठूलो र सानो हुन जरूरी हुन्छ । अँध्यारो ठाउँमा
आँखाको नानी ठूलो हुन्छ ता की बढीभन्दा बढी प्रकाश छिरोस् । त्यसको ठिक
बिपरीत उज्यालो ठाउँमा आँखाको नानी सानो हुन्छ । जब हामी अचानक घामबाट
अँध्यारो ठाउँमा जान्छौँ, आँखको नानी सानो हुन केही समय लाग्छ, जसको कारण
आँखा राम्रोसँग देख्न पनि केही समय लाग्छ ।

तारा (Star) किन चम्किन्छ ?

रातको समयमा सफा आकाशतिर हेर्नुहोस् , तपाई ताराहरू चम्किरहेका देख्नुहुन्छ । झिम्झिम् गर्दै चम्किरहेका तारा देख्दा तपाई हामीलाई लाग्ने गर्छ - ताराहरू झिमझिमाउदा रहेछन् तर यथार्थमा त्यस्तो हुदैन । वास्तवमा हामीले देख्ने गरेको दृश्य तारा झिमझिमाएको नभई पृथ्वीको वायुमण्डलका कारण पैदा हुने प्रभावले गर्दा उत्पन्न दृश्य मात्र हो ।
 पृथ्वीको वायुमण्डलमा विभिन्न तहहरू हुन्छन् । प्रत्येक तहका वायु आ -आˆनै गतिमा र विभिन्न दिशामा फन्को मारिरहेका हुन्छन् । त्यसरी फन्को मारिरहेका वायुको तापक्रम पनि वायुमण्डलको तहैपिच्छे फरक फरक हुन्छन् । त्यसबाहेक प्रत्येक तहमा हुने वायुको घनत्व पनि तहपिच्छे नै फरक फरक हुन्छन् ।

हामीले राति आकाशमा देख्ने गरेका तारा पृथ्वीबाट करोडौँ अरबौँ माइल पर रहेका हुन्छन् । त्यति पर रहेका ताराहरूबाट निस्किएको प्रकाश हामीले वायुमण्डलका ती विभिन्न तहहरूबीचबाट हाम्रा नाङ्गो आाखाले देखिरहेका हुन्छौ । त्यसरी ताराबाट निस्किएको प्रकाश हाम्रो आाखासम्म आइपुग्दा पृथ्वीका चलायमान र फन्को मारिरहेका वायुको तहबीचबाट गुजि्रएर वायुमण्डलका विभिन्न तहहरूको वायुको गति र तापक्रमसागै ठाउ ठाउमा जथाभावी खुम्चिने गर्छ । त्यसले गर्दा सुदुर आकाशमा रहेका ताराहरू केही चलिरहेका छन् र चम्किरहेका छन् भन्ने भ्रम हाम्रो आाखालाई पर्न जान्छ । यसरी पृथ्वीको वायुमण्डलका कारण सिर्जना हुने भ्रमपूर्ण दृश्यका कारण हामीलाई आकाशमा रहेका ताराहरू झिम्झिम् गर्दै चम्किरहेको भान हुन्छ । अन्तरिक्षबाट हेर्दा भने ताराहरू झिम्झिमाएको देखिदैन , तिनीहरू स्थिर ढङ्गले चम्किरहेका देखिन्छन् । यसो हुनुको कारण अन्तरिक्षमा वायुमण्डल नहुनु नै हो ।

हाम्रो मुटु कति धड्कन्छ ?

 तपाईं हामीले देखिरहेकै कुरा हो, डाक्टरले बिरामीको जाँच गर्दा मुटुको चाल पनि नाप्ने गर्छ । विशेष गरेर हातको नाडी छामेर डाक्टरले मुटुको गति जाँचिरहेको हुन्छ । मुटुको गतिबाट पनि मानिस स्वस्थ छ कि छैन भन्ने कुरा थाहा पाउन सकिन्छ । स्वभाविक रूपमा जिज्ञासा उठ्न सक्छ, स्वस्थ मानिसको मुटुको गति चाहिँ कति हुनुपर्छ ? यसको उत्तर यति नै भनेर भन्न गाह्रो छ । किनभने यो मानिसपिच्छे फरक पर्न सक्छ । त्यसै गरी मानिसको उमेर , उनको शरीरको अवस्था, उसले गरेका क्रियाकलाप, उसको मानसिक अवस्था लगायतका पक्षहरूमा पनि यो कुरा निर्भर गर्दछ । सामान्यतः एक मिनेटमा ७२ देखि ८० सम्म मुटुको गतिलाई सामान्य मान्ने गरिन्छ । अझ पुरूषहरूमा प्रतिमिनेट ७० र महिलाहरूमा ७५ प्रतिमिनेटलाई मुटुको औसत चाल निर्धारण गरिएको छ । मानिसपिच्छे मुटुको चाल फरक हुने भएकोले प्रतिमिनेट ६० देखि १०० सम्मको मुटुको चाललाई अवस्था हेरी सामान्य मान्ने गरिन्छ ।

हामी चलखेल गरेको अवस्थामा भन्दा सामान्य अवस्थामा रहँदा मुटुको गति कम भएको हुन्छ । शारीरिक श्रम हुने काम वा खेलकूद गर्दा स्वभाविक रूपमा मुटुको गति निक्कै तेज हुने गर्छ । तर केही समयको विश्रामपछि त्यो पूर्ववतः सामान्य अवस्थामा आइपुग्छ । उमेरअनुसार मानिसको मुटुको चाल पनि फरक फरक हुने गर्छ । भर्खरै जन्मेको बच्चाको मुटुको गति प्रतिमिनेट १३० देखि १५० सम्म हुन्छ । त्यसै गरी शिशु अवस्थामा प्रतिमिनेट १०० देखि १३० र अलि हुर्केको बच्चाको मुटुको चाल प्रतिमिनेट ९० देखि ११० सम्म हुने गर्छ । किशोरावस्थामा मुटुको चाल प्रतिमिनेट ८० देखि १०० सम्म हुने गर्छ । वृद्धावस्थामा वा ६० नाघेका मानिसहरूमा पनि मुटुको चाल निक्कै तीव्र हुने गर्छ । एक तथ्याङ्कअनुसार सो उमेर समूहमा प्रतिमिनेट ८० देखि १२० सम्म पनि हुने गर्छ । रमाइलो कुरा के छ भने सामान्य अवस्थामा खेलाडीहरूको मुटुको गति औसतभन्दा कम हुने गर्छ । त्यसै गरी विभिन्न खाले औषधिका कारण पनि कतिपय औषधि सेवन गरिरहेका व्यक्तिहरूको मुटुको चाल औसतभन्दा कम हुनसक्छ ।

 औसत रूपमा मानिसको मुटुको गतिलाई प्रतिमिनेट ७५ मान्ने हो भने एक घण्टामा यो ४५०० पटक धड्कन्छ । त्यसै गरी एक दिनमा १०८ ,००० पटक र एक वर्षमा करीब ३९,४२०,००० पटक धड्कने गर्छ ।

ओंठ किन फुट्छ ?

 छालाले हाम्रो शरीरको आन्तरिक वातावरणलाई बाहिरी वातावरणको प्रभावबाट बचाउँछ । छालाको माथिल्लो सतहलाई इपिर्डर्मिस (epidermis) भनिन्छ । छालाको यो तह मृत कोषहरुले बनेको भएपनि यसले तल्लो तहको जीवित कोषहरुबाट निरन्तर पानी प्राप्त गरिरहन्छ । छालाको बाहिरी सतहमा पानी आएपछि वाष्पीकरण भएर त्यहाँ तेल ग्रन्थीहरुले चिल्लो पदार्थको पातलो तह बनाउँछन् । यही चिल्लो पदार्थले छालालाई मुलायम र लचिलो बनाउँछ । जाडो महिनामा हावाको आद्रता कम हुने हुनाले हावा सुख्खा हुन्छ । सुख्खा हावा छालाको सर्म्पर्कमा आएमा छालाको पानी चाँडो वाष्पीकरण हुन्छ । त्यसैले छाला सुकेर फुट्न थाल्छ । हाम्रो ओंठमा तेल ग्रन्थीहरु नहुने हुनाले अरु अंगहरुभन्दा ओंठ चाँडै फुट्छ ।

माटोको भाँडामा पानी किन चिसो हुन्छ ?

 तपाइँले याद गर्नुभएको होला, माटोले बनेको भाँडोमा राखिएको पानी अरु भाँडोमा राखिएको पानीभन्दा चिसो हुन्छ । यस्तो किन हुन्छ त - माटोको भाँडोमा लाखौं अदृश्य प्वालहरु हुन्छन् । नाङ्गो आँखाले देख्न नसक्ने यस्ता प्वालहरुबाट भाँडोभित्र रहेको पानी स - साना कणहरुको रुपमा बाहिर निस्कन्छ । जब ती पानीका कणहरु बाहिर निस्कन्छन् , बाहिरी हावाको सर्म्पर्कमा आएर बाफ बन्न थाल्छन् । यो प्रक्रियामा वाष्पीकरणका लागि आश्यक उष्णता पानीका कणहरुले माटोको भाँडाभित्र रहेको पानीबाट प्राप्त गर्छ र पानीलाई चिसो राख्दछ ।

कुहिरो किन लाग्छ ?

कुहिरो वास्तवमा एक खाले बादल हो । बादल जमिनको सतहभन्दा धेरै माथि आकाशमा लाग्छ भने कुहिरो तल सतहसँग जोडिएर लाग्छ । बादल र कुहिरो दुबै पानीका असंख्य सूक्ष्म कणहरू एकसाथ हावामा झुण्डिएर रहँदा बन्ने गर्छन् ।
 त्यसो भए जाडोमा जमिनको सहतनजिक कुहिरो किन लाग्दछ त ?

 हाम्रो घरबाहिर खुल्ला ठाउँमा रहेको हावामा पानीका सूक्ष्म कणहरू घुलिएर रहेका हुन्छन् । जसरी पानीमा नून वा चिनी घुलिएर रहँदा देखिने हुँदैन त्यसरी नै हावामा पानीका सूक्ष्म कणहरू घुलिएर रहँदा पनि देखिने हुँदैन । हावाको एउटा स्वभाव के छ भने यसले यसको तापमान अनुसार खास मात्रामा पानीका सूक्ष्म कणहरू आफूमा घोल्ने क्षमता राख्दछ । हावामा तापमान जति मात्रामा बढ्छ त्यही अनुपातमा यसले पानीका बढी कणहरू आफूमा घोल्ने क्षमता ग्रहण गर्दछ । अर्थात् बढी तापमान बढी घोल्ने क्षमता , कम तापमान कम घोल्ने क्षमता हुन्छ ।त्यसैले गर्मीयाममा भन्दा जाडोयाममा हावाले आफूमा पानीको कम मात्रामा मात्र कणहरू घोल्ने क्षमता राख्दछ । किनकि गर्मीयामको तुलनामा जाडोयाममा हावा धेरै चिसो हुन्छ । स्मरणीय के छ भने ग्लासमा रहेको पानीमा नून वा चिनीको मात्रा घोल्दै जाँदा एउटा बिन्दुमा पुगेपछि ती बस्तुहरू घुल्न छोड्छन् । र , नघुलिएको नून वा चिनीको भाग पानीमा आँखाले देखिने हुन्छन् । नून वा चिनी पानीमा जुन मात्रासम्म घोलिँदा देखिने हुँदैन त्यो मात्रासम्मको घोललाई संतृप्त घोल भनिन्छ । हावा र पानीको घोलमा पनि पानी घुलिन सक्ने अधिकतम बिन्दुसम्मको घोललाई संतृप्त घोल भनिन्छ । त्यसैले गर्मीयाम र जाडोयाममा हावा र पानीको संतृप्त घोल बन्ने बिन्दु फरक फरक हुन्छ । गर्मीयाममा भन्दा जाडोयाममा हावा र पानीको संतृप्त घोल बन्ने बिन्दु धेरै तल हुन्छ । अर्थात् जाडोयाममा थोरैमात्र पानीका कणहरू घुलिंदा पनि पानी र पानीको संतृप्त घोल बन्छ ।जाडोयाममा घाम छड्के पर्ने हुँदा जमिन गर्मीयाममा भन्दा चिसो हुन्छ । राती आकाशमा बादल लाग्दैन भने दिउँसो घामले गर्दा अलि अलि तातेको जमिनको ताप पनि बिकिरणबाट आकाशमा फर्कन्छ । र, बिहान जमिन अत्यन्त चिसो हुन्छ । यसले गर्दा जमिनसँग सर्म्पर्कमा रहेको हावाको एक तह पनि चिसिन पुगी त्यसले पानीका कणहरू आफूमा घोल्न सक्ने क्षमता पहिलेभन्दा गुमाउन पुग्छ । यस्तो हुँदा हावामा घुल्न नसक्ने पानीका कणहरू हावाबाट छुट्टिएर हावामा झुण्डिएर रहन पुग्छन् । र , त्यसले कुहिरोको रूप लिन पुग्छ । यदि हावा धेरैभन्दा धेरे चिसो भई हावाले आफूमा रहेका अत्यधिक मात्राको पानीका कणहरूलाई कुहिरोमा परिणत गर्छ भने बाक्लो कुहिरो लाग्छ । र , त्यस अवस्थामा सूयॅको प्रकाश जमिनसम्म पुग्न गाह्रो भई धेरै दिनसम्म घाम नलाग्ने हुनसक्छ ।

आगो किन सधै माथितर्फ फर्कन्छ ?

हामिले देखि आएकै कुरा हो कि आगो सधै माथीतर्फ फर्कन्छ, यसो किन हुन्छ ?
आगो बाल्दा आगोको तापको कारण त्यस वरिपरिको हावा पनि तातो हुन्छ । तातो हावा हलुको हुनेहुदा माथितर्फ वहन थाल्छ । उसले आफ्नो साथमा आगोलाई पनि माथितर्फ तानि लैजान्छ । यसै कारण आगो सधै माथितर्फ फर्कन्छ ।

हामीलाई किन हावा चाहिन्छ ?

 हाम्रो शरीरलाई सधै हावा चाहिन्छ । यसका लागि हामी सास फेर्ने गर्छौ । हामीले खाएको खानालाई ऊर्जामा वा शक्तिमा परिवर्तन गर्नका लागि अक्सिजन चाहिन्छ । शरीरका लागि अनिवार्य रुपमा आवश्यक त्यो अक्सिजन हावामा पाइन्छ । त्यसैले हामीलाई हावा चाहिन्छ । हुन त पानीमा पनि अक्सिजन हुन्छ तर हाम्रो फोक्सोले पानीबाट अक्सिजन लिन सक्दैन । हाम्रो शरीरका अङ्गहरूको विकास नै त्यसरी भएको हुन्छ । पानीमा बस्ने जीवको शरीरमा पानीबाट अक्सिजन लिनसक्ने गरी विशेष किसिमको अङ्ग विकास भएको हुन्छ । जसलाई गिल्स भनिन्छ । मानिसलगायत जमिनमा बस्ने अरु प्राणीहरूको शरीरमा त्यस्ता अङ्ग हुदैनन् । त्यसको सट्टामा हाम्रो शरीरमा फोक्सो हुन्छ । फोक्सोले पानीमा घुलिएको हैन , हावामा घुलिएको अक्सिजन मात्रै लिन सक्छ । त्यसैले बाच्नका लागि अति आवश्यक अक्सिजन लिनका लागि हामीलाई हावा नै चाहिन्छ ।

 हाम्रो शरीरका कोषहरूले हावाबाट अक्सिजन लिई हामीले खाएको खानेकुरालाई ऊर्जामा परिवर्तन गर्न मद्दत गर्छ । यो प्रक्रियाबाट कोषहरूले कार्बनडाइअक्साइड निर्माण गर्छन् । कार्बन डाइअक्साइड हाम्रो शरीरलाई चाहिदैन । त्यसैले सास फेर्दा हामी त्यो कार्बनडाइअक्साइड पनि बाहिर फाल्ने गर्छौं । हरेक दिन हाम्रो शरीरले करिब छ सय क्वार्ट अक्सिजन लिने गर्छ । त्यसबाट करिब पाच सय क्वार्ट कार्बनडाइअक्साइड निर्माण हुन्छ । हावाको १/५ भाग अक्सिजन हुन्छ । त्यसैले एक दिनमा तीन हजार क्वार्ट हावा हामी लिने गर्छौं । अचम्मको कुरा के छ भने हामीलाई तीन हजार क्वार्ट हावा मात्र भरिएको कोठामा थुनियो भने हामी बाँच्न सक्दैनौ । यस्तो हुनुको कारण त्यो कोठामा हाम्रो शरीरबाट निस्केको कार्बनडाइअक्साइडले गर्दा हावाको अक्सिजनको अनुपात निकै कम हुनपुग्छ । त्यस स्थितिमा हाम्रो फोक्सोले चाहिने मात्रामा अक्सिजन लिन सक्दैन । फलतः शरीरमा ऊर्जा निर्माणको प्रक्रिया पनि ठप्प हुन पुग्छ । खुला ठाउँमा भने त्यस्तो हुन पाउदैन किनभने हामीले सास फेर्दा ˆयालेको कार्बन डाइअक्साइडलाई हरिया वनस्पति विरुवाहरूले ग्रहण गरिरहेका हुन्छन् र त्यही अनुपातमा नै अक्सिजनको निर्माण गरिरहेका हुन्छन् । फलतः संसारमा अक्सिजन रित्तिन पाउदैन ।

सिगान किन आवश्यक ?

मानव शरीरको कुनै पनि अङ्गको नाम लिनुहोस , त्यसको कुनै न कुनै कार्य अवश्य हुन्छ । यति सम्म कि, नाकभित्र हुने सिगानको पनि आफ्नै विशिष्ट कार्य छ ।

नाक हाम्रो शरीरभित्र हावा छिर्ने बाटो हो । तर हाम्रो शरीरभित्र छिर्नुभन्दा पहिले हावालाई तातो पार्ने र हावामा रहेका धुलाका कणहरूलाई हटाउनुपर्ने हुन्छ । नाकमा रहेका रौँहरूले केही मात्रामा धुलो रोक्ने काम गर्छ । साथै नाकदेखि फोक्सोसम्म पुग्ने श्वासनलीको भित्तामा पनि थुप्रै स-साना रौँहरू हुन्छन । यी रौँहरूलाई सिलिया भनिन्छ । हाम्रो नाकभित्र वास्तवमा पारदर्शी सिगान हुन्छ ।तर हामीले सासफेर्ने हावामा रहेका धुलोका कणहरू सिलियाले रोक्छ र यी कणहरू सिगानसँग मिसिन्छ । यसले गर्दा सिगान बाक्लो र अपारदर्शी हुन जान्छ ।
हामीले फेर्ने प्रत्यक सासमा धूलोका लाखौँ कणहरू हुन्छन । तपाई जतिसुकै सफा सहरमा या गाउँमा अथवा जङ्गलमै बसिरहनुभएको भएपनि तपाईले सास फेर्ने बेला धूलोका लाखौं कणहरू नाकबाट भित्र छिरिरहेका हुन्छन । धूलोका कणविनाको हावा पाइने स्थान भनेको जमिनबाट 1000 किलोमिटर परको समुन्द्री सतहमात्र हुन्छ । हामीले सास फेर्दा धूलोका कणहरू मात्र नभई लाखौं ब्याक्टारियाहरू पनि नाकभित्र छिर्छन । तर सिगानमा एन्टिसेप्टिक भएको कारण यीमध्य थुप्रै ब्याकटेरियाहरू सिगानसँग मिसिएपछि नष्ट हुन्छन् । त्यस्ता धुलोका कणहरू र ब्याक्टेरियाहरू सिगानसँगै बाहिर आउछन । त्यसैले पनि कहिले काँही रूघाँ लाग्नु फाइदाजन नै हुन्छ । सिगान भनेर घिन नमानौँ यो हाम्रो शरीरमा रहेर हामीलाई स्वस्थ राख्न ठूलो भूमिका खेल्दछ ।

के मोबाइल फोनको प्रयोगले शुक्राणु संख्या घट्दछ ?

शोधकर्ताहरुले मोबाइल फोनको अधिक प्रयोगबाट पुरुषको शुक्राणुको संख्या घट्नसक्ने चेतावनी दिएका छन् ।
उनीहरुले यसो हुदा प्रजनन क्षमतामा प्रभाव पार्न सक्ने बताएका छन् । भारतको मुम्बइ अस्पतालमा सन्तान जन्माउन असफल भएकामध्ये उपचार गराइरहेका 364 पुरुषहरुमाथि गरीएको अध्ययनबाट यस्तो निष्कर्ष निकालिएको हो ।
शोधकर्ताका अनुसार एक दिनमा चारघण्टा वा त्यसभन्दा बढी समयसम्म मोबाइलको प्रयोग गर्ने पुरूषको शुक्राणुको संख्या कम पाइएको छ । रहेका शुक्राणुको अवस्था पनि ठीक पइएको थिएन ।
त्यस्ता व्यक्तिको शुक्राणु संख्या प्रतिमिलिलिटर पाँच करोड पाइएको थियो । जुन सामान्य व्यक्तिको भन्दा निकै कम हो । शोधले 2-4 घण्टासम्म मोबइल फोन प्रयोग गर्ने व्यक्तिको शुक्राणु प्रतिमिलिलिटर सात करोड पाइएको देखाएको छ । मोबाइल फोन प्रयोग नगर्ने व्यक्तिमा यो संख्या साढे आठ करोड पाइएको छ । तर्सथ मोबाइल फोन प्रयोग गर्ने पुरुषहरु सावधान रहौं है ।

सम्बन्धीत प्रश्नहरु

1. मोवाइल फोनले वातावरणलाई हानी गर्छ ?

के चन्द्रमामा पानी छ ?

चन्द्रमा सुक्खा छ र त्यहाँ पानी लामो समय सञ्चित रहने अवस्था पनि छैन भन्ने मान्यता गलत भएको छ । पहिलेको अनुसन्धानहरुले चन्द्रमा जीवन उपयोगी नभएको निष्कर्ष दिएका थिए । समय र बिचार फेरीएको छ । सम्भवतः अर्बौ वर्षदेखि चन्द्रमामा लुकेको रहस्य खुल्दैछ । अमेरिकी अन्तरिक्ष अनुसन्धान केन्द्र नासाले हालै एक नौलो अनुसन्धान बाट चन्द्रमामा पानी रहेको पुष्टि गरेको छ । नासाको खुलासाबाट वैज्ञानिकहरु र खगोल विज्ञानमा रुचि राख्नेहरु उत्साहित भएका छन् ।
एकपछि अर्को खोजको क्रममा नासाले चन्द्रमाको बारेमा हाम्रो ज्ञानमण्डलमा नयाँ अध्याय नै जोडिदिएको छ । नासाले पठाएको Lunar CRater Observation and Sensing Satellite (LCROSS) बाट प्राप्त प्रारम्भीक तथ्यंकको विश्लेषणबाट चन्द्रमामा पानी छ भन्ने रहस्य खुलेको छ । गत अक्टोबर 9 मा नासाले चन्द्रमाको सधै अन्धकारमा रहने दक्षिण ध्रुविय क्षेत्र काब्युस क्रेटरमा यान नै ठोक्काएको थियो । सतहमुनि पक्कै पानि हुनुपर्छ भन्ने अनुमान गरि नासाले LCROSS यान ठोक्काएको हुनाले ठूलो विस्फोट भएर सतह फाट्यो र पानिको वाष्प बाहिर निस्कियो । ठोक्कइले क्रेटरको मुनिबाट वाष्प, धुलो, र अन्य भारी वस्तु बाहिर निस्किएको थियो । यी वस्तुले अर्बौ वर्षदेखि सौर्य प्रकाश देखेको थिएन ।
चन्द्रमाको ध्रुविय क्षेत्रमा ठूलो मात्रामा हाइड्रोजन ग्यास देखिएकाले वैज्ञानिकहरु धेरै पहिलेदेखि त्यस ग्यासको स्रोत खोज्नमा लागेका थिए । नयाँ अभियानले पानीको संकेत गरेपछि हाइड्रोजन ग्यासको स्रोतको रुपमा यसलाई हेरिएको छ । LCROSS यानले पठाएको तथ्यांकले त चन्द्रमाको धेरै ठाउँमा पानी हुन सक्ने देखाउछ ।
चन्द्रमामा मात्र होइन सौर्यमण्डलमा जहाँ कहीं कहिल्यै घाम नलाग्ने स्थान छन् त्यहाँ इतिहासको मुख्य रहस्य लुकेको हुनसक्ने वैज्ञानिकहरुको मान्यता रहिआएको छ । घाम नलाग्ने अँध्यारो क्षेत्रको अध्ययनबाट सौर्यमण्डलको विकासक्रम बुझ्न सकिने हुनालेनै वैज्ञानिकहरुले पृथ्वीको सतहको कयौं मिटरमुनिबाट बरफको नमुना संकलन गरी अनुसन्धान गरिरहेका छन् ।
LCROSS बाट तथ्यंक प्राप्त भएदेखी वैज्ञानिकहरु अहोरात्र त्यसको विश्लेषणमा लागेका छन् । र यसबाट नै थप रहस्य अगाडि आउन सक्छ । यानको स्पेक्टोमिटरले चन्द्रमामा पानी रहेको संकेत दिएको हो । सन् 2009, जून 18 मा नासाको केनेडी स्पेस सेन्टरबाट LCROSS लाई लुनार रिकनसिनेन्स अर्बिटरसँगै प्रक्षेपित गरिएको थियो ।

हाम्रो उचाइ बढ्न किन रोकिन्छ ?

सामान्यतः जन्मिने बेलामा शिशुको शरीरको लम्बाइ 50 सेन्टिमिटर हुन्छ । त्यसपछि 20 वर्षमा उसको उचाइ 3 गुनासम्म बढेर औसत 1.7 मिटर पुग्न जान्छ । तर त्यसपछि भने उचाइमा खासै परिवर्तन आउँदैन । हाम्रो उचाइ सधैं किन बढिरहँदैन ? हाम्रो उचाइ बढ्न कुन तत्वले रोक्छ ?

हाम्रो शरीरमा ग्रन्थीहरूको एउटा प्रणाली हुन्छ, जसलाई इन्डोक्राइन ग्रन्थीहरू भनिन्छ । यी ग्रन्थीहरूले हाम्रो शरीरको उचाइको नियन्त्रण गर्ने काम गर्दछ । इन्डोक्राइन ग्रन्थीहरूमा थाइरोइड ग्रन्थी, पिट्युटरी ग्रन्थी, थाइमस ग्रन्थी, र लैंगिक ग्रन्थीहरू पर्दछन । पिट्युटरी ग्रन्थीले हाम्रा हाडहरूको आकारको नियन्तरण गर्दछ । यदि यो ग्रन्थी धेरै सक्रिय भएमा हाम्रा हात तथा खुट्टाहरू निकै लामा-लामा हुन्छन् । तर यसले राम्ररी काम गरेन भने पुड्को भइन्छ ।

शिशु जन्मँदा उसको थाइमस ग्रन्थी ठूलो हुन्छ र यो ग्रन्थीको आकार बाल्यकालमा बढ्दै जान्छ । तर किशोरावस्थामा यसको आकार सानो हुन थाल्छ । थाइमस ग्रन्थी र लैँगिक ग्रन्थीहरूमा एक प्रकारको सम्बन्ध हुन्छ । जबसम्म थाइमस ग्रन्थीले काम गरिरहेको हुन्छ तबसम्म लैँगिक ग्रन्थीहरू स-साना हुन्छन् । लैँगिक ग्रन्थीहरूले काम गर्न थालेपछि थाइमस ग्रन्थीले काम गर्न छाड्छ । जसको फलस्वरूप लैँगिक रूपमा वयस्क भइसकेपछि 20/22 वर्षको उमेरमा मानिसको शरीर बढ्न रोकिन्छ । कहिलेकाहीं लैंगिक ग्रन्थीहरूको चाँडो विकासको कारण थाइमस ग्रन्थी चाँडै निष्क्रिय हुन जान्छ , जसको कारण शरीरको उचाइ सामान्यभन्दा कम हुन जान्छ । लैँगिक ग्रन्थीहरू ढिलो विकास भएको खण्डमा मानिसको उचाइ सामान्यभन्दा बढी हुन जान्छ । सत्य त के हो भने हाम्रो उचाइ 25 वर्षको उमेरपछि पनि 35/40 वर्षसम्म बढिरहन्छ , तर निकै थोरै गतिमा मात्रै । त्यसपछि भने प्रत्यक 10 वर्षमा करिब 12 मिलिमिटरको दरमा उचाइ घट्छ । यसको कारण भने हड्डीका जोर्नीहरू तथा मेरूदण्डमा हुने कुर्कुरे हड्डी सड्नु हो ।

किन हुन्छ स्तन वृद्धि ?

पोर्टस माउथ विश्वविध्यालयका अनुसन्धानकर्ताका अनुसार महिलाको बढ्दो स्तन वृद्धिको जिम्मेवार कीटनाशक र प्रदुषण हो । बेलायतमा आफ्नो स्तन आकारको वृद्धिलाई लिएर महिलाहरू चिन्तित भएपछि यो अध्ययन गरिएको थियो ।

तीन हजार महिलामा गरिएको अध्ययनमा उनीहरूको जीवनशैली र खानपानबारे अनुसन्धान गरेपछि विशेषज्ञहरू यस्तो निष्कर्षमा पुगेका हुन । पोषण विशेषज्ञ डा. मर्लिन ग्लेनविलाका अनुसार ओस्ट्रोजेन हार्मेनले महिलाको शरीरलाई आकार दिन्छ । यो हाम्रोनको स्राव किशोरावस्थादेखि नै सुरू हुन्छ । शरीरमा यो हाम्रोनको स्तर बढ्नाले स्तनका तन्तु प्रभावित हुन्छन र यसले स्तनको अकार वृद्धि हुन्छ ।

अनुसन्धान अनुसार हाल खाद्यपर्दाथमा मिसिएका कीटनाशक र प्रदुषणका कारण महिलाको शरीरमा यो हाम्रोनको स्तर बढीरहेको छ । यसैकारण महिलाको स्तन सामान्यको दाँजोमा ठूलो देखिन थालेको हो । अनुसन्धान कर्ताका अनुसार यसो हुनु चिन्ताको विषय हो । यसले थुप्रै रोग निम्त्याउन सक्छ । त्यसैले साथीहरू आजैदेखी सुरक्षित हुने उपाय खोजौँ, थुप्रै जोखिमबाट बचौँ ।

माया (love) किन हुन्छ ?

'लभ' (Love) को कारण के हो ? किन हुन्छ प्रेमी-प्रेमीका बीच आकर्षण ? यस्ता प्रश्नहरूको उत्तर पाउन वैज्ञानिकहरूले कयौँ प्रयास गरेका छन । तिनका केही खोजमा विश्वास गर्ने हो भने दुई प्रेमीबीच 'इमोसन' र त्यसमा परिवर्तनको मुख्य कारण हो - शरीरमा हुने रासायनिक तत्व ।

'लभ' का बिभिन्न बेग्लाबेग्लै चरणहरू ( इन्फेचुएसन, कडलिङ्ग , एट्रेक्सन )  यहाँसम्म कि विश्वासघात (विट्रायल) को पछि पनि केही खास केमिकलको हात हुन्छ । वैज्ञनिकहरूका अनुसार आकर्षण वस्तुत: यो न्युरोकेमिकल का भर्चुअल एक्सप्लोजन सरह हुन्छ । 'पिइए' एक केमिकल हो जसले नर्भ सेल्स माझ सुचनाको प्रवाह बढाउँदछ । यो रसायनमा डोपामाइन र नोरिफिनेराइन नामक दुई रसायनहरूले बडो रोचक काम गर्दछन । डोपामाइनले गुड फिल को अनुभुति दिलाउँछ तथा नोरिफिनेराइनले एड्रिनलको उत्पादन बढाउँछ । कसैलाई हेर्दा बढ्ने मुटुको धड्कन यि रसायनकै काम हुन । यी तीनटै रसायनले संयुक्तरूपमा काम गर्दछ । यसैकारणले नयाँ प्रेमीले आफुलाई हावामा उडिरहेको तथा एकदमै ऊर्जा पाएका अनुभव गर्दछ ।

कसैसँग कडल-अप गर्ने मन त्यसै हुदैंन । अक्सिटोसिन जसलाई कडलिग केमिकल पनि भनिन्छ । यो त्यसैको कारण हो । अक्सिटोसिन मदरहुडसँग सम्बद्ध रहेको पनि मानिन्छ तर यसले महिला पुरूष दुवैलाइ बढी कुल र एक अर्काको अनुभबलाई संवेदनशील पनि बनाउँदछ । सेक्सुअल भावनामा पनि यसको खास भूमिका हुन्छ । प्रेमी-प्रेमीकाको तस्विर हेर्नु , त्यसबारे सोँच्नुदेखि आवाज सुन्ने , खास एपिरियेन्स सम्मले तपाईको शरिरका अक्सिटोसिनका उत्पादन बढाउन सक्छ । यदि प्रेमी उपस्थित छ भने यही हार्मोनले एक अर्कालाई अँगालो हाल्न प्रेरित गर्दछ । इन्फेचुएसन कम हुनासाथ रसायनको एक नयाँ समुहले टेकओभर गर्दछ , जसलाई इन्डोफिन्स (खुसी बनाउने रसायन पनि भनिन्छ)ले सिर्जना गर्दछ । यो पीइएझै उत्तेजक हुदैन तर बढी एक्टिभ र कुल गर्ने हुन्छ । यसैले गर्दा इन्फेचुएसनपछि मायको अर्को चरण अर्थात एटेचमेन्टमा अन्तरङ्गता सँगसँगै , विश्वास , न्यानोपन एवम् सगैँ समय बिताउने जस्तो भावना विकसित हुन्छ । जति यी रसायनको बानी बस्दछ त्यति नै प्रेमी-प्रेमिकालाई एक अर्काबाट टाढिन मुश्किल हुन्छ । यसै कारणले लामो सम्बन्ध टुट्न मानिसलाई असह्य हुने गर्छ । यसको कारण यी रसायनको बानी हो ।

महिलाको स्वर सुरिलो हुन्छ भने पुरूषको धोद्रो, किन ?

तपाई हामीलाई थाहा भएकै कुरा हो कि महिलाको स्वर मसिनो तथा सुरिलो हुन्छ तर पुरूषको स्वर त्यस्तो हुदैन । पुरूषहरू मोटो र धोद्रो स्वरमा बोल्ने गर्दछन । यस्तो स्वर परिवर्तन किशोर अवस्थाबाट मात्र शुरूवात हुन्छ । यसलाई वैँस चढेको पनि भनन्छ ।
किन हुन्छ त स्वर परिर्वतन ?

किशोरावस्थामा मानिसको शरीरमा विभिन्न परिवर्तनहरू देखा पर्न थाल्दछन । शरीरका विभिन्न ग्रन्थीहरूले उत्पादन गर्ने हर्मोनहरूको कारणले मानिसको शरीरमा परिवर्तनहरू मध्य पुरूषको स्वर धोद्रो हुनु पनि एक हो ।
किशोररावस्थामा पुरूषको शरीरमा टेस्टोस्टेरोन (Testosterone) नामक हर्मोनको उत्पादन हुन्छ । यो हार्मोनको उत्पादनले घाँटीभित्र हुने भोकल कर्डलाई लामो र बाक्लो बनाउँछ । यसले ल्यारिङ्क्स (Larynx) को आकारमा पनि परिवर्तन ल्याउँछ र स्वर धोद्रो हुन्छ । तर महिलाको शरीरमा टेस्टोस्टेरोन (Testosterone) नामक हर्मोनको उत्पादन नहुने हुँदा स्वरमा खासै परिवर्तन आउँदैन ।

मोबाइल फोन हानिकारक हुन्छ ?

मोबाइल फोन सुक्ष्म तरंग (माइक्रोवेभ) ऊर्जाबाट संचालित हुन्छ । सुक्ष्म तरंग ऊर्जाले हाम्रो दिमागमा ताप उत्पन्न गर्दै DNA अणुलाई नष्ट गर्न सक्छ । त्यसैले यसले हाम्रो दिमागलाई अस्वस्थ र कमजोर तुल्याउन सक्छ । यो मोबाइल फोनको हानिकारक गुण हो । मोबाइल फोन सुक्ष्म तरंग (माइक्रोवेभ) ऊर्जाले दिमागमा सिधै असर गर्नसक्ने भएकाले बैज्ञानिकहरू मोबाइल फोन कानमा जोडेर होइन इयर फोनको मद्दतले कुराकानी गर्न सुझाव दिन्छन ।
     त्यस्तै मोबाइल फोनमा ५ सयदेखि १ हजारसम्म सामग्री वा तत्वहरू हुन्छन् । त्यसमध्ये विषयुक्त गरौं धातुमा लिड , मर्करी, क्याडमियम र बेरिलुम प्रमुख छन् । यसमा विफआरको नामले चिनिने नसामा आघात असर पार्ने रसायनको पनि प्रयोग भएको हुन्छ । मोबाइलमा प्रयोग हुने पिभिसी प्लास्टिक तथा किप्याड र व्याट्री पनि स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छन् । व्याट्रीमा क्याडमियम , निकल र लिथियमको प्रयोग गरिएको हुन्छ, जो मानव स्वास्थ्यका लागि हानिकारक मानिन्छन् । त्यसैले विषशज्ञको सुझाव छ कि मोवाइल किन्दा हानिकारक तत्वहरू कम भएका र सुरक्षित किसिमले बनेका मोवाइल खरिद गर्नुपर्छ ।

हाम्रो आँखाले रङको पहिचान कसरी गर्छ ।

 आँखाद्धारा विभिन्न रङहरूको पहिचानको विषयमा योङ्ग-हेल्महोल्टज सिद्धान्त निकै लोकप्रिय छ । यो सिद्धान्त बेलायतका भौतिकशास्त्री थोमस योङ्गले 1801 मा दिएका थिय भने जर्मन वैज्ञानिक हरमन हेल्महोल्ट्जले 19 औँ शताब्दीको मध्यतिर विकसित गरेका थिए । यो सिद्धान्तअनुसार हाम्रो आँखाभित्र रहेको रेटिना लगभग 13 करोड अत्यन्त सुक्ष्म तन्तुहरू मिलेर बनेको हुन्छ । यि तन्तुहरू दुई प्रकारका हुन्छन् : रड र कोन ।
रड सेतो र कालो रङप्रति मात्र सम्वेदनशिल हुन्छ भने अरू रङहरूप्रति कोन सम्वेदनशिल हुन्छ । यस्तै, कोन पनि तीन प्रकारका हुन्छन् जुन प्राथमिक रङहरू (रातो, नीलो र पहेँलो) प्रति सम्वेदनशिल हुन्छन् । यी तीन रङहरू विभिन्न अनुपातमा मिलेर नै अरू रङहरूको निर्माण हुन्छ । जब कुनै रङ्गीन प्रकाश आँखामा पर्छ, तब त्यो रङ्गसँग सम्बन्धित कोन उत्तेजित हुन्छ र रङको पहिचान गर्न सकिन्छ ।
उदाहरणका लागि हरियो रङको प्रकाश हाम्रो आँखामा पर्यो भने निलो र पहेँलो रङप्रति सम्वेदनशिल कोनहरू उत्तेजित हुन्छन् । किनभने निलो र पहेँलो रङ मिलेर हरियो रङ बन्दछ ।

हामीहरु कसरी देख्न सक्छौ ?

 हाम्रो आँखा एकप्रकारको लेन्सनै हो । कुनै बस्तुबाट परार्वतन भएको प्रकाश हाम्रो आँखाको कोर्निया हुदै आँखाको तालसम्म पुग्छ । लेन्सबाट आर्वतन भएको रेटिनामा पुगी बस्तुको उल्टो आकार बन्छ । त्यो आकृतिलाई रेटिनाले दृष्टि नशा (Optic Nerve) को बाटो हुँदै मस्तिस्कमा पुराउदछ । हाम्रो मस्तिस्कले उल्टो आकृतिलाई सुल्टो पारिदिन्छ अनि मात्र हामी बस्तुलाई सहिरुपमा देख्दछौ ।

मरूभूमिमा बालुवाको पहाड कसरी बन्छ ?

मरूभूमिमा पानी नपर्ने हुनाले बालुवा धेरै नै सुख्खा हुन्छ। त्यसैले कुनै बाधा नहुने हो भने, बालुवा हावासँगै धेरै टाढासम्म उड्न सक्छ। तर मरूभूमिको जमिनमा स-साना ढुङ्गा, झाडी तथा अन्य अनियमितता हुन्छ। जब सुख्खा बालुवा हावासँगै उड्दै आउँछ, तब यस्ता अनियमितताहरू चारैतिर जम्मा हुन थाल्छन्। विस्तारै-विस्तारै यसको आकार बढ्दै जान्छ र यसले बालुवाको पहाडको रूप लिन्छ। यस्ता बालुवाका पहाडहरूको आकार वायुको गति र दिशामा निर्भर गर्दछ।